Pokrov Presvete Bogorodice u Gradišci prvi put se pominje u drugoj polovini 19. vijeka kada je pravoslavni narod kod turske vlasti na mudar način izvojevao veliku pobjedu, izgradnju bogomolje u centru Srpske varoši u Gradišci.
Arhijerejski namjesnik gradiški Gojko Slijepčević rekao je da je gradnja prvog hrama počela 1862. godine, a završena 1866. godine fermanom iz Carigrada jer u to vrijeme da bi se gradila hrišćanska bogomolja moralo se dobiti odobrenje iz Carigrada.
“To je bio skroman hram, a kasnije kada su došla bolja vremena za srpski narod za vrijeme Kraljevine SHS sagrađen je veliki hram koji je izgradio prota Dušan Subotić 1927. godine. Taj hram je bio kratkog vijeka, nakon 14 godina, pred Vidovdan 1941. srušen je od ustaške ruke”, rekao je Slijepčević.
Sudbina srpskog naroda u Drugom svjetskom ratu bila je strahovita. Stradalo je i uništeno sve što je bilo srpsko pa i svetinje.
Gojko Subotić bio je svjedok rušenja Hrama. “Ja sam tada imao 10 godina i posmatrao sam sa prozora, jer je naša kuća bila tačno preko puta crkve, i video sam tada jako uzbudljiv događaj. Vidio sam čovjeka koji je poginuo na pragu ulaza u crkvu koja već bila pripremljena za rušenje. Kad su nas otjerali u logor crkva je još uvijek postojala ali je kasnije razorena minama”, rekao je Subotić.
Direktor Zavičajnog muzeja Gradiška, Bojan Vujčić istakao je da je srpska istorija puna anegdota pa je u narodu živa i ta o rušenju crkve. “Prilikom rušenja crkve desio se smrtni slučaj predradnika izvođača radova iz Nove Gradiške, izvjesnog Sohe na koga se opbrušio u nekim izjavama krst, u nekim cigla ali nakon njegove smrti prekinuto je ručno rušenje pa su kasnije ustaše minirale ostatke”, rekao je Vujčić. Nakon rušenja crkve te 1941. godine narednih 30 godina, do 1973. u Gradišci nije postojao pravoslavni hram.
Pravoslavni narod vjeru nikad nije napustio, a ni vjera njega. I kad je bilo najteže, kad nije bilo crkve u kojoj bi se sabrali, ljubav prema bogu nisu umanjili. Kada je bilo zabranjeno javno se prekrstiti i svijeću zapaliti, u pravoslavnim domovima i tad je tamjan mirisao.
Sjećanje Mare Drinić na pravoslavlje u tim teškim vremenima i danas je veoma živo. “Ja sam rođena pred rat i krštena sam u hramu prote Subotića. Ja imam djetinjstvo koje se odvijalo u Drugom svjetskom ratu, otac je bio zarobljenik u Njemačkoj, a majka je bila vjernik i veoma usmjerena na mene i ja na nju. Imala je sliku Hrama koju mi je uvijek pokazivala, stalno mi je pričala o tom hramu i vjeri. Pričala mi je gdje su ona i tata vjenčani, kako je hram građen, kako je nažalost srušena. Sjećam se kao sad, nas dvije smo spavale zajedno u krevetu i ona me je pod ponjavom, kanuračom, učila da se krstim. Govorila je: „Pokri se po glavi i krsti se ali ne jednom već tri puta”, sjeća se Mara.
Kada govorimo o hramu u kome je krštena Mara Drinić, koji je izgrađen u relativno kratkom roku i koji je osveštan 9. oktobra 1927. godine, moramo reći da je taj hram nastao iz velike želje naroda da se u Gradišci izgradi velelepna pravoslavna crkva. Dokaz tome su brojni ktitori koji su pomogli izgradnju.
Predsjednik Udruženja kolekcionara i ljubitelja istorije „Denarius“ Gradiška Alen Mešić u svojoj kolekciji ima prigodnu medalju koja je izrađena u čast izgradnje hrama i koja je dodjeljena ktitorima čija su se imena nalazila na zidu crkve.
Hram Pokrova Presvete Bogorodice poslužio je samo četrnaest godina i od rušenja 1941. godine pa do 1965. godine Srbi nisu imali crkvu ali su imali vjeru.
Arhijerejski namjesnik gradiški, Gojko Slijepčević kaže da su Srbi koji su se vratili na svoje ognjište nakon završetka rata imali su želju da se hram obnovi, ali ateizam tog vremena nije to dozvolio.
“Prota Ilija Jovanović je 1965. godine uspio dobiti odobrenje i sagraditi hram koji je osveštan 12. avgusta 1973. godine” istakao je Slijepčević.
Gradiški pravoslavni hram 50 godina nakon izgradnje poprimio je novi izgled dostojan duhovnog obilježja srpskom narodu i pravoslavlju.
G.Vlainić
