Pretpostavlja se da je manastir ktitorsko djelo kralja Stefana Dragutina (1253–1316) iz dinastije Nemanjića, vladara Srema, Mačve, Usore i Soli.
Srbac – Kada su 2003. godine sveštenik Slaviša Topić i vjeroučitelj Veroljub Maletić iz Srpca, u šumi, na planini Motajici, daleko od puta i naselja, pronašli temelje manastira Osovica iz 14. vijeka, malo ko je vjerovao da će na tom mjestu, desetak godina kasnije, biti obnovljen jedan od najljepših manastira zapadno od Drine. Pronađeni su fragmenti keramike, gvožđa, obrađeni kamen, srednjovekovni gvozdeni klinovi, samostreli, natprsnjak od bronze, olovne puščane kugle… Pretpostavlja se da je manastir Osovica ktitorsko delo kralja Stefana Dragutina (1253–1316) iz dinastije Nemanjića, vladara Srema, Mačve, Usore i Soli. Prvi pomen manastira Osovica, sačuvan na otisku manastirskog pečata, potiče iz 1330. godine. Na tom području pronađen je i srednjovekovni prsten s ćiriličnim natpisom „sve što radim, činim uzdajući se u Boga”.
Drugi pisani pomen je iz 1604. godine. To je zapis o crkvenom zemljištu. Pominju se kaluđer Vasilije i drugi suvlasnici, u blizini Motajice i Kotovice, nedaleko od porušene tvrđave Osovik i zemljišta Crkvina, s vinogradima i čairom. Kako podsjeća arheolog Bojan Vujinović, koji je zajedno s arheologom Milanom Đurđevićem, tadašnjim direktorom Zavičajnog muzeja Gradiška, učestvovao u istraživanju, važan dokaz postojanja Osovice u tom periodu jeste i pomen igumana Avrama, koji po starom spisu baštini Gornju Lepenicu i plaća porez na čokote vinove loze. O tome svjedoči i lokalitet na Motajici koji se naziva Avramovi vinogradi.
Manastir je više puta skrnavljen i razaran ali i obnavljan, dijeleći sudbinu svog naroda. U toku Bečkog rata (1683–1699) spaljen je i porušen, a monasi su prebjegli u Slavoniju, u manastir Orahovica. Po završetku austro-turskog rata, Austrijanci su se povukli preko Save, a Turci 1689. godine popalili sve srpske svetinje, među kojima i Osovicu. Kobaški bijeg, koji je nosio titulu kapetana, 1800. godine je prodao posljednji kamen manastirske crkve i konaka u Slavonski Kobaš, za izgradnju austrijskih kuća i pomoćnih objekata. Godine 2008, blagoslovom vladike banjalučkog Jefrema, počinje obnova manastira. Najveći dio kamena dopremljen je iz Jajca i Jablanice. Ugrađeni su i kašmir i afrički granit, kojim je ukrašena saborna crkva. Ophod oko crkve je od kamena koji je nekada pripadao manastiru Studenici.
„Osovica je drugačija od većine manastira. U sabornoj crkvi prepoznajemo dečansku pripratu, moštaničku kupolu, ukrase Studenice… Ovdje su četiri hrama, što je odlika velikih manastira, a Osovica je svakako jedinstvena sakralna građevina u Republici Srpskoj”, pojasnio nam je iguman Teofil (Dimitrić). Kompleks manastira Osovica sastoji se od saborne manastirske crkve posvećene Blagovestima Presvete Bogorodice, zimske crkve posvećene Svetom Prokopiju, kapele Vaskrsenja Hristovog, kao i kapele Svetog Nikolaja, potom trijema za narod, konaka, svečanog salona, biblioteke, monaške kuhinje, trpezarije i česme s izvorskom vodom. U sabornoj crkvi je ikona Presvete Bogorodice Trojeručice, jedna od najvećih pravoslavnih svetinja, dar Svete carske lavre manastira Hilandar. Doneli su je monasi Hilandara na dan Svetog Luke, 31. oktobra 2016. godine. Osovica od tada ima ulogu malog Hilandara, gde žene mogu da se pomole svetiteljki.
„Sve je postalo drugačije dolaskom Presvete Bogorodice Trojeručice. Vjernici su osjetili blagodet carske lavre i počeli da dolaze u sve većem broju”, kazao je za „Politiku” protosinđel Teofil, iguman manastira Osovica. Istakao je da je iguman Leontije, tadašnji starešina Osovice, prije 500 godina, poslao u Hilandar ikonu Presvete Bogorodice Trojeručice i tamo ostavio zapis da se mole za njega i njegovo bratstvo. Sada je ta ikona, voljom manastira Hilandara, vraćena. Od tada, manastir Osovicu, na granici sela Gornja Lepenica i Seferovci, na teritoriji opštine Srbac, u podnožju planine Motajice, posjećuje veliki broj vjernika iz cijelog svijeta. Ova svetinja je u pitomoj dolini, pored potoka Manastirice, koji se uleva u rečicu Osovicu.
Zapisi o svetinji
Tomo Anđelić, sveštenik derventski, nakon Prvog svjetskog rata zapisao je kako su u biblioteci Crkvene opštine u ovom posavskom gradu čuvani rukopisi iz manastira Osovica (Manastirica), koji su nestali iz biblioteke u toku austrougarske aneksije Bosne i Hercegovine. Petar Momirović, pišući o manastiru Gomionica, šezdesetih godina prošlog vijeka na više mjesta pomenuo je i Osovicu. On navodi da je minej (bogoslužbeni tekst), koji se nalazi u slavonskom manastiru Orahovica, 1612. godine prepisan u hramu Svetog Nikole u manastiru Liplje, u vreme preosvećenog mitropolita dabarskog Teodora i svečesnog osovičkog igumana Hristofora, te lipljanskog starca, jeromonaha Gerasima.
U zapisu na lipljanskom Psaltiru, štampanom u Veneciji 1570. godine, nalazimo da je u manastiru Osovica iste godine rukopoložen jerođakon Simeon.
