Legat je testamentom zavještan poklon biblioteci. On može da predstavlja cjelokupnu privatnu biblioteku, zbirku umjetničkih predmeta, zbirku ličnih predmeta poznate ličnosti, njenu prepisku i namještaj. Vodi se kao posebna zbirka. Imovinsko- pravni odnosi, u vesi sa legatima podrazumijevanju dvije ugovorene strane, legatora i legatara. Legator je lice koje ostavlja testamenturanim zavještanjem naslijeđe ili dio naslijeđa nekom licu ili instituciji. Legatar je lice ili institucija kojoj je zavještanjem ostavljen dio ili cjelokupna ostavština zavještavaoca, a koji po zakonu, nemaju svojstvo nasljednika.
Najveća vrijednost legata nije materijalna. Sagledani u širem smislu, oni su dragocjena riznica značajnih istorijskih trenutaka, brižni čuvari potisnutih i zaboravljenih vrijednosti, običaja i sveukupnog duhovnog, obrazovnog i kulturno- umjetničkog nasljeđa.
U Narodnoj bibloteci u Gradišci nalaze se tri legata i dva fonda knjiga, Fond Mile Bavrlić i Fond Radana Vila Stanišljević i legati Vide Koprivice Čubrilović, Cvjetka Bulovića i Pante Stevića.
Legat porodice Čubrilović u Narodnoj biblioteci Gradiška postojao je i prije požara 2005. godine u tadašnjem Domu kulture Čubrilović kao poklon uvaženog srpskog akademika Vase Čubrilovića iz 1984. godine, čija je želja bila da se vodi kao zadužbina pod imenom „Vida Koprivica Čubrilović“.
Brojao je 2379 primjeraka, koji su nažalost potpuno uništeni. Današnji legat porodice Čubrilović ponovo je oformljen 2016. godine sa poklonjenih 200 inventarnih jedinica. Legat se dopunjava u kontinuitetu od strane Veljkovih unuka Jovanke Konjiković i Vere Vujčić i sada broji 957 interventnih jedinica.
Knjige koje se čuvaju u legatu datiraju u opsegu od 1880. do 2018. godine, ali neke nemaju godinu izdavanja pa se ne može zaključiti koja je najstarija publikacija. Najstarije datirano izdanje je iz 1880. godine naslova Kućni lekar ili najvažnija uputstva pri lečenju sviju bolesti kao i očuvanje zdravlja autora N. Sremca. Najmlađa publikacija iz 2018. godine nosi naziv Zabluda Svetog Sebastijana, autora V. Tabaševića.
Legat porodice Čubrilović sadrži knjige iz svih oblasti ljudskih znanja, nauke, te popularnu literaturu, istoriju, filozofiju, estetiku, etiku, umjetnost, zbornike, literaturu o privredi, jugoslovenskim pitanjima, nacionalnim pitanjima, narodnooslobodilačkoj borbi, socijalizmu, marksizmu, političkim migracijama i uopšteno o političkom sistemu Jugoslavije. Takođe, prisutne su teme Prvog srpskog ustanka, religije, zdravstvenog vaspitanja, školstva, sociologije i diplomatske istorije. Mogu se pronaći i priručnici, rječnici, enciklopedije, bogata književna kritika, literatura o teoriji književnosti, istoriji književnosti i o srpskom jeziku.
Poezija, pripovijetke, eseji, satire, aforizmi, putopisi, meomoari, dnevnici, biografije, sabrana djela jednog autora, mješovita djela jednog ili više izdavača kao i razne edicije.
Sav fond klasifikovan je po UDK sistemu i obrađen u elektronskom katalogu. U skladu sa odredbama zakona koji uređuje oblast zaštite kulturnih dobara, na korištenje se daje digitalni oblik, a original se čuva u čitaonici. Na većini izdanja se nalaze posvete legatara i nasljednika.
D. Janković
